Φταίνε τα τραγούδια του, φταίει κι ο λυράρης
μα φταίει κι ο ίδιος του ο λαός γιατί είναι μαραζιάρης

(Δ. Σαββόπουλος, κάποτε…)

 

 

Τα αποτελέσματα των πρόσφατων εκλογών έχουν ποικιλοτρόπως σχολιαστεί από διάφορες κατευθύνσεις. Δεν έχω κάτι ουσιαστικό να πω, από τη σκοπιά μιας “από τα πάνω” πολιτικής ανάλυσης. Επιτρέψτε μου, όμως, να καταθέσω κάποιες σκέψεις, οι οποίες εδράζονται σε μια “από τα κάτω” θεώρηση των πραγμάτων.

 

Θεωρώ ότι τα αποτελέσματα των εκλογών ήταν τουλάχιστον αναμενόμενα. Αρκεί κανείς να εξετάσει, με το χέρι στην καρδιά πάντα, ποιο είναι το προφίλ αυτών οι οποίοι ψήφισαν στις τελευταίες εκλογές. Δυστυχώς, δεν κατέχω τα εργαλεία της κοινωνιολογίας, ούτε της κοινωνικής ψυχολογίας, ούτε γνωρίζω σε θεωρητικό επίπεδο τους μηχανισμούς της διαχείρισης της μάζας και της νέου τύπου μιντιακής προπαγάνδας. Σίγουρα οι θεράποντες των παραπάνω επιστημών θα μπορούσαν να συμβάλλουν ώστε να δοθούν πιο ολοκληρωμένες απαντήσεις. Παρόλα αυτά, επιτρέψτε μου να παρατηρήσω δύο στοιχεία από τη δικιά μου τη σκοπιά:

 

1.     Σημαντικό κομμάτι του εκλογικού σώματος, κάποιοι από τους οποίους ψήφισαν για πρώτη φορά, είναι τα παιδιά εκείνων που μεγάλωσαν στον αστερισμό της ιδιωτικής τηλεόρασης. Που σημαίνει, ότι (αν το δούμε καθαρά ηλικιακά) ψήφισαν τα παιδιά όσων γαλουχήθηκαν «οριζόντια», μαζικά και συστηματικά με το lifestyle των δεκαετιών του ’90 και του 2000, μέσα στην αισθητική της «φούσκας». Οι γονείς αυτοί –και τα παιδιά τους ακόμη περισσότερο- διαμορφώθηκαν μέσα στην παντοκρατορία της εικόνας και στο τρίπτυχο «γρήγορο-εύκολο-φαντασμαγορικό». Μια φούσκα που έσκασε με κρότο, κάνοντας πολλούς να ψάχνουν ακόμη και σήμερα να βρουν τις αιτίες, μαζί με τον δικό τους προσανατολισμό... Τολμώ να πω ότι η κουλτούρα του διαβάσματος, η φιλοσοφική σκέψη, η πολιτική ανάλυση (όπως τουλάχιστον την προέκρινε ή έστω την φαντασιωνόταν η γενιά της Μεταπολίτευσης, για να μη μιλήσω για πιο πριν, για τα χρόνια του ’60...) χαρακτηρίζει πλέον λίγους. Πολύ λίγους. Ολοένα και λιγότερους όσο ερχόμαστε προς τις ημέρες μας. Είμαι από εκείνους που θεωρούν ότι τα γνωρίσματα αυτά είναι θεμελιώδη για κάθε πολίτη. Δεν φαίνεται η τάση αυτή να είναι κυρίαρχη, πάντως...

2.     Το δεύτερο στοιχείο έχει να κάνει με τα Μέσα. Οι εκλογές αυτές ήταν, περισσότερο από κάθε άλλη φορά, οι εκλογές των social media. Εδώ, ομολογώ, ότι χρειάζεται επιτακτικά η γνώμη ενός ειδικού. Τι σημαίνει η μετάβαση από το Facebook προς το Instagram και το Tic-toc; Τι σημαίνει η ύπαρξη (έστω και υποτυπώδους...) λόγου στο πρώτο και ο ανέλεγκτος καταιγισμός εικόνων, βίντεο, αντιδράσεων κ.λπ. στα άλλα; Πώς το Tic-toc προάγει τη διάσπαση προσοχής και την αποδόμηση κάθε συγκροτημένης σκέψης μέσα από έναν ανελέητο καταιγισμό οπτικοακουστικών ερεθισμάτων; Τι επίπτωση μπορεί να έχουν όλα αυτά στην αισθητική και στον τρόπο σκέψης των μαζών; Πώς όλα αυτά γίνονται αναπόσπαστα συστατικά μιας μαζικής κουλτούρας, η οποία είναι εξόχως εθιστική και χειραγωγήσιμη (αρκεί να ξέρεις τους όρους του παιχνιδιού και να διαθέτεις και τα ανάλογα μέσα...); Και, για να λέμε τα πράγματα με το όνομά τους: πόσοι από όσους διαβάζουν αυτές τις γραμμές βλέπουν σε αυτές να περιγράφεται ο φίλος τους, ο αδελφός τους, ο συνάδελφος, ακόμη και ο ίδιος τους ο εαυτός; Πράγμα που σημαίνει ότι οι εξαρτημένοι (ναι, αυτή είναι η λέξη...) από τα social media συνιστούν την κυρίαρχη τάση και όχι την εξαίρεση.

 

Όταν, λοιπόν, σημαντικό ποσοστό του εκλογικού σώματος χαρακτηρίζεται από τα στοιχεία που περιγράφω παραπάνω, νομίζω ότι δεν θέλει και πολύ ανάλυση για να κατανοήσουμε τα αποτελέσματα της κάλπης. Όποιος καταφέρει και “πουλήσει” αυτό που μπορεί να κοινωνηθεί μέσα από τα media πιο εύκολα και με πιο εύπεπτο τρόπο, είναι εκείνος που κερδίζει τις εκλογές. Τόσο απλά!.. Η νεοφιλελεύθερη ΝΔ του Κυριάκου Μητσοτάκη, εδραζόμενη στον ατομοκεντρισμό που χαρακτηρίζει τα μετανεωτερικά υποκείμενα, ήταν πιο εύκολο να περάσει το μήνυμά της. Σε αυτό τη βοήθησαν τόσο η με επιτελικό τρόπο σχεδιασμένη κίνηση των social media, όσο και τα «πετσωμένα» κανάλια. Αυτό, ακριβώς, ήταν το σημείο που απέτυχε ο ΣΥΡΙΖΑ. Η συνθήκη και τα μέσα του «πολέμου» ήταν τέτοια, που δεν μπόρεσε να προβάλλει το ισχυρό του σημείο: τον πολιτικό του λόγο που φέρει (έστω και ως απόηχο...) τη μακρά παράδοση της Αριστεράς. Τα ουμανιστικά ιδεώδη, την έννοια των συλλογικοτήτων και της διατύπωσης κοινών οραμάτων και οραματισμών.  Πόσο παράδοξα και παράταιρα ηχούν όλα αυτά στο κοινό του Tic-toc…  

 

Το σφάλμα του ΣΥΡΙΖΑ ήταν ότι, μολονότι είχε καταλάβει σε τι κονίστρα διεξαγόταν το παιχνίδι, επιχείρησε να «ανακατευτεί με τα πίτουρα». Υιοθέτησε, λοιπόν, σε κάποιες περιπτπωσεις μια life-style εκδοχή της πολιτικής, κάτι που δεν ταιριάζει με τις ιδεολογικές του καταβολές. Ανέδειξε έναν ποπ πολιτικό λόγο. Προέκρινε πολλές φορές στελέχη στην εκλογική μάχη όχι κατ’ ανάγκη με κριτήριο την αρτιότητα της σκέψης τους και του πολιτικού τους λόγο, αλλά με όρους αναγνωρισιμότητας και ταύτισης της μάζας με αυτά. Σαν να ακούω το επιχείρημα: «Μα, αν δεν το κάναμε έτσι, θα το έκαναν οι άλλοι και θα μας έπαιρναν τις ψήφους». Με αυτόν τον τρόπο, όμως, έπαθαν αυτό που παθαίνουν ανέκαθεν όποιοι ανακατεύονται με τα πίτουρα... Από τη μια, έχασαν το κοινό στο οποίο στόχευαν (η ΝΔ κατέχει καλύτερα το συγκεκριμένο παιχνίδι, καθώς αυτός είναι ο προνομιακός της χώρος) και, από την άλλη, έδειξαν την πόρτα της εξόδου σε έναν κόσμο ο οποίος άλλα θα περίμενε από ένα κόμμα της Αριστεράς. Αποτέλεσμα: ο χώρος να πολυδιασπαστεί, η «Πλεύση» και το «Μέρα» να μείνουν απ’ έξω (ας μου εξηγήσει κάποιος γιατί δεν κατέβηκαν μαζί...), το ΠΑΣΟΚ να ανεβάσει τα ποσοστά του ζώντας την ονείρωξη του «ΠΑΣΟΚ του Ορθόδοξου» και το ΚΚΕ να «τσιμπήσει» ένα 2%. Αν θέλετε τη γνώμη μου, πιο πολύ ως απότοκο του lifestyle το διαβάζω το τελευταίο (κάτι ο Κουτσούμπας στο Luben, κάτι η Λιάνα εδώ κι εκεί...). Μπορεί και να κάνω λάθος.

 

Κοντολογίς: εκτιμώ ότι, όποιος θέλει να «διαβάσει» τα αποτελέσματα της κάλπης καλό θα ήταν να μη μείνει μόνον στις εκτιμήσεις των κομματικών επιτελείων.  Αυτές δείχνουν μόνον μια, τολμώ να πω, επιφανειακή θεώρηση του φαινομένου. Μου θυμίζουν μια ιδιότυπη νεκροψία – νεκροτομή σε ένα πτώμα. Και δυστυχώς αυτό το πτώμα δεν είναι άλλο από το ίδιο το εκλογικό σώμα! Ένας ολόκληρος λαός, ο οποίος για τρεις τουλάχιστον δεκαετίες έχει λουμπενοποιηθεί ανελέητα, έχει απολέσει τις αναφορές και τις αξίες του με αντάλλαγμα τις χάντρες και τα καθρεφτάκια μιας εικονικής πραγματικότητας!..

 

Σε αυτό, ακριβώς, το σημείο καλείται για μια ακόμη φορά η Αριστερά να σταθεί στο ύψος των περιστάσεων. Να εμπνεύσει. Να κινητοποιήσει. Να παράξει πολιτικό λόγο και όραμα, ικανό να εμπνεύσει τους ανθρώπους των μεταμοντέρνων καιρών. Πάνω απ’ όλα, να συνειδητοποιήσει ότι η αποστολή της είναι να πλάσει ανθρώπους και κοινωνίες και όχι απλώς να διαχειριστεί καταστάσεις κολακεύοντας το εκλογικό σώμα. Τόσο απλά!.. Θα τα καταφέρει;