Όλυμπος Καρπάθου: Το πανηγύρι τ’ Αη Αννιού του Βρουκουντίτη

Hitech, Αύγουστος-Σεπτέμβριος 2006

Όλυμπος Καρπάθου: Το πανηγύρι τ’ Αη Αννιού του Βρουκουντίτη
Αυθεντικές μουσικές καταγραφές από το αρχείο του Κωστή Ν. Νταή
2005, Αδελφότητα των απανταχού Ολυμπιτών Καρπάθου «η Δήμητρα»,
2 CD, διάρκεια: 1ο CD: 69:38, 2ο CD: 76:28
Διάθεση: Music Corner

Για μερικούς είναι ένα ακόμη χωριό, σ’ ένα ακόμη νησί της άγονης γραμμής. Για κάποιους άλλους είναι ο γενέθλιος τόπος τους. Για άλλους, πάλι, είναι ένας συμβολικός χώρος ενδοσκόπησης, αναστοχασμού και εξύψωσης. Όπως και να το βλέπει κανείς, σίγουρα η Όλυμπος της Καρπάθου δεν είναι ένα τυχαίο χωριό. Δεν είναι απλά ένα «ζωντανό μουσείο», όπου –γύρευε πώς– έχουν διατηρηθεί σε μεγάλο βαθμό ως τις μέρες μας στοιχεία του παλαιού πολιτισμού του Αιγαίου. Είναι ένα μέρος όπου ο καθένας, αν έχει τα μάτια του ανοιχτά, μπορεί να βρει κάτι που να τον αφορά και να τον κάνει καλύτερο άνθρωπο… Αυτές είναι κάποιες σκέψεις που προέκυψαν αυθόρμητα ακούγοντας αυτήν την εξαιρετικά ενδιαφέρουσα έκδοση, με ζωντανές ηχογραφήσεις από γλέντια Ολυμπιτών. Πρόκειται για ένα διπλό CD, με στιγμιότυπα από το περίφημο πανηγύρι του Αη – Γιάννη στην περιοχή Βρουκούντα της βορειο-δυτικής Καρπάθου, το οποίο συνοδεύεται από ένα κατατοπιστικό και καλογραμμένο μικρό βιβλίο 65 σελίδων.

Δεν είναι εύκολο να μιλήσει κανείς για την Όλυμπο και για τις μουσικές της στο πλαίσιο ενός δισέλιδου. Άλλωστε για το χωριό αυτό έχει χυθεί πάρα πολύ μελάνι, μέσα από εθνογραφικά κείμενα, διδακτορικές διατριβές, λαογραφικές εργασίες και μουσικές εκδόσεις. Σε ό,τι αφορά τη μουσική, που μας αφορά εδώ, πιστεύω ότι έχουμε να κάνουμε με ό,τι πιο «αρχέγονο» έχει φτάσει ως τις μέρες μας από τον μουσικό πολιτισμό του Αιγαίου. Από τη μια, στο στόμα τον Ολυμπιτών έχουν διασωθεί παλαιότατα αφηγηματικά τραγούδια, πολλά από τα οποία ανάγονται στον ακριτικό κύκλο. Από την άλλη, είναι σε πλήρη ακμή το λεγόμενο μοτιβικό ρεπερτόριο: χορευτικά κομμάτια που δομούνται από μικρές αυτόνομες φράσεις, τα οποία είναι άμεσα συνδεμένα με τα παλαιά όργανα όπως η τσαμπούνα και η λύρα. Το πιο σημαντικό στοιχείο, όμως, που έχει προξενήσει το ενδιαφέρον όλων των μελετητών, το οποίο αποτελεί και το επίκεντρο της μουσικής ζωής της κοινότητας, είναι το λεγόμενο «καθιστό γλέντι». Πρόκειται για έναν επίσημο, τελετουργικής μορφής, διάλογο των ανδρών μέσα από αυτοσχέδιες μαντινάδες, οι οποίες λέγονται πάνω σε μια σειρά «σκοπών». Κάποιος εξωτερικός παρατηρητής σίγουρα θα αναρωτηθεί: «μα καλά, ποιο είναι το ιδιαίτερο ενδιαφέρον σ’ αυτό το διάλογο». Την απάντηση θα την πάρει μόνον αν παρακολουθήσει ένα τέτοιο γλέντι. Όπου μέσα από κάθε στοιχείο του ανα-νοηματοδοτείται η κοινωνική δομή και η ιεραρχία: αυστηρότατοι άγραφοι κανόνες είναι εκείνοι που ορίζουν το ποιος θα τραγουδήσει, τι θα πει, τι θα αποσιωπήσει, τι θα εννοήσει, πώς θα πρέπει να απαντήσει στον άλλον. Έτσι, το γλέντι λειτουργεί ως η «εκκλησία του δήμου», το «λαϊκό δικαστήριο» και το «σχολείο» όπου, με αφορμή τη διασκέδαση, διδάσκονται οι αρχές της κοινότητας και η κοινωνικώς ορθή συμπεριφορά!..

Μια γεύση από τη μυσταγωγία αυτή μπορούμε να πάρουμε μέσα από το διπλό CD που παρουσιάζουμε εδώ. Πρόκειται για μια ανθολογία από ηχογραφήσεις που έχει κάνει ο Ολυμπίτης ερευνητής Κωστής Ν. Νταής, ο οποίος έχει αφιερωθεί στην οπτικοακουστική αποτύπωση του ολυμπίτικου γλεντιού. Κοινό σημείο τους ότι προέρχονται από το πανηγύρι του Αη Γιάννη που τελείται στην Βρουκούντα, μια παραθαλάσσια τοποθεσία στα βορειοδυτικά της Καρπάθου. Οι περισσότερες ηχογραφήσεις έχουν γίνει το 1982, ενώ κάποιες άλλες στις αρχές του 2000. Σημειώνω ότι η ηχητική ποιότητα είναι παραπάνω από ικανοποιητική, παρόλες τις τεχνικές ιδιαιτερότητες που οφείλονται στη φύση του γλεντιού, όπως θόρυβοι τραπεζιού και λίγες ομιλίες. Κατά τη γνώμη μου, οι ήχοι αυτοί δίνουν την αίσθηση του χώρου και της περίστασης, χωρίς να επιβαρύνουν την ακρόαση.

Τα κομμάτια παρατίθενται ακολουθώντας το συνηθισμένο τυπικό του γλεντιού. Πρώτο ακούγεται το τροπάριο του Αγίου, ηχογραφημένο στο σπήλαιο όπου βρίσκεται το ξωκλήσι. Ακολουθεί ένα ιστορικό τραγούδι κι ένα «συρματικό»: ένας σύνθετος «σκοπός», πάνω στον οποίο λέγονται αφηγηματικές μπαλάντες. Ενώ οι ηχογραφήσεις αυτές είναι πιο σύγχρονες, το κυριότερο μέρος του CD καταλαμβάνεται από μια μεγάλη ενότητα 48 λεπτών (χωρισμένη σε 7 tracks), με ένα γλέντι στο καφενείο που στήνεται ειδικά για το πανηγύρι, το οποίο έλαβε χώρα το 1982. Εκεί, ο προσεκτικός ακροατής (έχοντας ως οδηγό την καταγραφή των μαντινάδων στο βιβλιαράκι), έχει την ευκαιρία να γίνει –νοερά– θεατής ενός διαλόγου με μαντινάδες. Όπως και μια κανονική κουβέντα, η συζήτηση μετατοπίζεται από το ένα θέμα στο άλλο και συμμετέχουν πολλοί. Όλα αυτά μέσα από την υποβλητική δωρικότητα των σκοπών, οι οποίοι υποβάλλουν τον ακροατή. Μια διαδικασία που βρίσκεται στον αντίποδα της δισκογραφικής λογικής… Το δεύτερο CD ανοίγει με μια επίσης εκτεταμένη ενότητα 47 λεπτών (χωρισμένη σε 4 tracks), από καθιστό γλέντι στο χοροστάσι του πανηγυριού. Συνεχίζει με τον «πάνω χορό», ο οποίος αποτελεί την κορύφωση του πανηγυριού, καθώς είναι η στιγμή που όλη η κοινότητα, με τη σειρά της, σέρνει το χορό. Κάτι που μπορεί να κρατήσει ώρες ολόκληρες… Δύο ακόμη tracks είναι αφιερωμένα στο γλέντι που γίνεται στην Αυλώνα, μια τοποθεσία στον δρόμο της επιστροφής για την Όλυμπο.

Οι ηχογραφήσεις ζωντανεύουν μέσα από το εξαιρετικά επιμελημένο βιβλιαράκι, που υπογράφει ο Γιώργος Ν. Τσαμπανάκης. Μετά από μια αναδρομή στο ιστορικό της τοποθεσίας, του πανηγυριού και του ναού, ξετυλίγεται το τυπικό του εορτασμού, ο οποίος αποτελεί το κορυφαίο γεγονός της χρονιάς για τους Ολυμπίτες. Περιγράφεται η πεζοπορία, η προσέλευση, το γλέντι της παραμονής, η λειτουργία, το γλέντι της ημέρας και η αργή επιστροφή, όπου οι συχνές στάσεις έδιναν αφορμή για ένα ακόμη γλέντι. Μια διαδικασία εκστατική, που διαρκεί τρία ολόκληρα εικοσιτετράωρα! Ιδιαίτερα σημαντικό είναι το λεξιλόγιο που παρατίθεται, καθώς και η πλούσια βιβλιογραφία σχετικά με την Όλυμπο. Το βιβλιαράκι περιλαμβάνει επίσης σύντομο βιογραφικό σημείωμα του Κωστή Νταή, τους στίχους (που έχουν καταγραφεί με σχολαστικότητα, αποδίδοντας το τοπικό ιδίωμα) καθώς και αρκετές φωτογραφίες.

Μια ιδιαίτερα αξιόλογη έκδοση, που μας βοηθά να μεταφερθούμε νοερά σ’ ένα κόσμο διαφορετικό. Εκεί, που η επικοινωνία της κοινότητας ακολουθεί τα παλαιά «μονοπάτια», τα οποία αποκαλύπτονται μόνον σε όποιον είναι άξιος να τα ακολουθήσει…