Mandekalou

Hitech, Μάιος 2006

Mandekalou: The art and soul of the Mande griots
Σκηνοθεσία: Lionel Guedj
Γλώσσα: γαλλικά (αγγλικοί υπότιτλοι)
Εικόνα: 16/9
Ήχος: dolby stereo
2005, Syllart Productions, 1 DVD, περιοχής 2
Διάρκεια: 48 λεπτά

Στα βήματα των ραψωδών της Δυτικής Αφρικής
Ένα μουσικό DVD αφιερωμένο στους επιγόνους των ραψωδών της Δυτικής Αφρικής, που ακολουθούν τα χνάρια των προγόνων τους μέσα σ’ ένα μετααποικιακό περιβάλλον.

Πού τελειώνει το χθες; Πού οδηγεί το σήμερα; Και πώς οι ήχοι των προγόνων διεκδικούν μια θέση στο σύγχρονο, μετααποικιακό περιβάλλον αλλά και στη διεθνή μουσική σκηνή;

Αυτά και άλλα πολλά ερωτήματα προκύπτουν μέσα από αυτό το μουσικό οδοιπορικό, το οποίο είναι αφιερωμένο στους Mande «ραψωδούς» της Δυτικής Αφρικής. Πρόκειται για τραγουδιστές και μουσικούς οι οποίοι –στην κυριολεξία– ήταν οι «κινητές βιβλιοθήκες» και τα «κινητά αρχεία» της περιοχής. Σε αυτές τις κοινωνίες της προφορικής παράδοσης, αυτοί οι «ραψωδοί» (απόδοση της αγγλικής ονομασίας “griot”) μεταφέρουν μύθους, αφηγηματικές μπαλάντες, γενεαλογίες, θρύλους, παραδόσεις. Είναι οι «πνευματικοί ταγοί» ολόκληρων περιοχών, οι μαντατοφόροι και οι διαμεσολαβητές. Απαραίτητοι στις τελετουργίες αλλά και πολύτιμοι σε διενέξεις και εχθροπραξίες. Δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις που μαύροι της Αμερικής κατόρθωσαν να βρουν στοιχεία για τους Αφρικανούς προγόνους τους χάρις στους θησαυρούς της προφορικής παράδοσης που είναι χαραγμένοι στη μνήμη αυτών των ραψωδών…

Ο όρος mande αφορά μια ομάδα γλωσσών, οι οποίες ομιλούνται από έναν μεγάλο αριθμό εθνοτικών ομάδων της Δυτικής Αφρικής. Κοιτίδα τους η Αυτοκρατορία του Μαλί, η οποία ήκμασε από τον 13ο ως τον 18ο περίπου αιώνα, την εποχή της αποικιοκρατίας. Οι ομάδες αυτές είναι εγκατεστημένες σε μια τεράστια γεωγραφική περιοχή, με επίκεντρο τη Μπαμάκο και τη Κουρούσα, και εκτείνονται σε γειτονικές χώρες όπως η Μπουργκίνα Φάσο, η Σενεγάλη, η Γκάμπια, η Γουινέα, η Σιέρα Λεόνε, η Λιβερία, η Ακτή του Ελεφαντοστού, και η Γκάνα.

Το ιδιαίτερα ενδιαφέρον αυτό DVD μας ξεναγεί στη σημερινή εκδοχή του παλαιού αυτού ρεπερτορίου, το οποίο αναζητά τη θέση του στο σύγχρονο, παγκοσμιοποιημένο μουσικό γίγνεσθαι. Με τα πρώτα κομμάτια της ταινίας ο θεατής διαπιστώνει ότι έχει να κάνει με ακούσματα οικεία μέσω της έθνικ δισκογραφίας. Βελούδινα ηχοχρώματα από κιθάρα, αφρικάνικη άρπα cora ή άλλα έγχορδα, τα οποία εντάσσονται σε λιτές ενορχηστρώσεις. Οι μελωδικές γραμμές είναι ιδιαίτερα εκφραστικές και κινούνται σ’ ένα αυστηρά καθορισμένο πλαίσιο, το οποίο ορίζεται από τον ρυθμό, τις κλίμακες και τα μελωδικά σχήματα. Πρόκειται για μια μουσική φτιαγμένη από ιδιαίτερα λιτά υλικά, σχεδόν μινιμαλιστική, που όμως σου υποβάλλει τη μαγεία και τη ιδιαίτερη γοητεία της. Στο ίδιο μήκος κύματος κινούνται και οι φωνές, με τα ηχοχρώματά τους να πλέκονται με αυτά των οργάνων.

Ένας άξονας της κινηματογραφικής αφήγησης είναι η παρουσίαση της ηχογράφησης κάποιων κομματιών στο στούντιο, για τις ανάγκες ενός άλμπουμ. Όπου εκεί, ο θεατής μπορεί να δει τους μουσικούς να λειτουργούν όπως οι δυτικοί συνάδελφοί τους, με μικρόφωνα, ακουστικά, τεχνική playback. Αυτό, ωστόσο, δεν αποτελεί παρά την κορυφή του παγόβουνου. Γιατί, πίσω από την εικόνα αυτή, ο φακός επιχειρεί να φωτίσει αθέατες πτυχές και παραμέτρους, αναδεικνύοντας την κρυμμένη διάσταση αυτών των μουσικών. Οι απόγονοι των παλαιών «ραψωδών» μιλάνε για τη μουσική τους και τον ιδιαίτερο ρόλο της, παίζουν, τραγουδάνε και διαχειρίζονται το παρελθόν ως στοιχείο ταυτότητας και υπερηφάνειας. Ένα όχημα για το Δυτικό Όνειρο, μέσα σ’ ένα αρκετά θολό μετααποικιακό περιβάλλον… Ιδιαίτερα εύγλωττες είναι οι εικόνες του περιβάλλοντος, οι οποίες σκιαγραφούν ανθρώπους, γιορτές, φτωχογειτονιές, και γενικά σκηνές της καθημερινότητας.

Ο προσεκτικός ακροατής θα παρατηρήσει αυτήν τη μοναδική ζεύξη του παλαιού με το νέο. Την τεχνική και αισθητική της αφρικάνικης cora να μεταλαμπαδεύεται στην κιθάρα. Ακούσματα από τη μπλουζ και τη τζαζ να εμποτίζουν τα κομμάτια με έναν τρόπο φυσιολογικό, μια και τα δύο αυτά είδη υπήρξαν παρακλάδια της ίδιας δυτικοαφρικάνικης μουσικής, τα οποία άνθισαν και κάρπισαν στην απέναντι όχθη του Ατλαντικού. Θα παρατηρήσει τις φωνές να έχουν υιοθετήσει ένα βελούδινο ηχόχρωμα, αλλά να εξακολουθούν να κινούνται στα χνάρια του παρελθόντος. Ιδιαίτερα αποκαλυπτική είναι μια σκηνή όπου μια γυναίκα ξεδιπλώνει τις σκέψεις και τα συναισθήματά της τραγουδώντας. Η τεχνική της αφτιασίδωτη, μακριά από την ραφιναρισμένη αισθητική του στούντιο, μας επιτρέπει να κρυφοκοιτάξουμε σ’ ένα όχι και τόσο μακρινό παρελθόν, παίρνοντας μια ιδέα για το πώς περίπου λειτουργούσαν οι ραψωδοί του παρελθόντος.

Η εικόνα ακολουθεί και σκιαγραφεί τη ροή των γεγονότων, χωρίς να «σκηνοθετεί» ή να «ωραιοποιεί» το αποτέλεσμα. Η αφήγηση είναι χαλαρή, δίνοντας τον πρώτο λόγο στη μουσική. Ο ήχος είναι άρτιος τεχνικά, τόσο στις στουντιακές ηχογραφήσεις όσο και στις ζωντανές. Η εικόνα, από την άλλη, μεταφέρει κάποιες από τις τεχνικές δυσκολίες που συναντά κανείς σε καταγραφές πεδίου, ιδιαίτερα αν αυτό είναι η Δυτική Αφρική.

Μια ενδιαφέρουσα παραγωγή, με τη μουσική να έχει τον πρώτο λόγο και τον φακό να μας ξεναγεί και να σκιαγραφεί τις εικόνες των ήχων και τους ήχους των εικόνων!..